Жашыл энергетика

Жашыл энергетика – бул кайра жаралуучу булактардан өндүрүлгөн электр энергиясы: күндүн нуру, суунун агымы, шамал, толкун, геотермалдык жылуулук. Мындай энергия кайра жаралуучу же регенеративдик деп аталат.

Окумуштуулардын айтымында, “жашыл энергия” көптөгөн заманбап көйгөйлөрдү чече алат. Атмосферага эмиссияларды азайтуу абанын булганышынан келип чыккан оорулардан улам миллиондогон эрте өлүмдөрдүн алдын алат. Натыйжада саламаттыкты сактоо тармагына корогон чыгымдар да азаят.

Салттуу эмес энергия булактарына күн энергиясы, шамал, толкун, деңиз толкундары, геотермалдык жана термоядролук энергия кирет. Учурда суутекке өзгөчө үмүт артылууда, анткени аны келечектин энергиясы деп аташууда.

Биоэнергия – бул электр жана жылуулук энергиясы, аны органикалык жол менен күйүүчү майдан алышат. Биоэнергияны үч жол менен өндүрүүгө мүмкүн. Биринчиси-калдыктарды кайра иштетүүнүн натыйжасында алынат.

Энергияны альтернативдүү булактардан алуу аракетинин негизги себеби-бул түгөнбөй турган, кайра жаралуучу жаратылыш ресурстарын пайдалануу. Анткени ал экологиялык жактан таза жана үнөмдүү.

Ошондуктан Кыргызстанда жашыл энергетиканы өнүктүрүү концепциясы актуалдуу. Ал үчүн Кыргыз Республикасынын энергетикалык потенциалын чыңдоо боюнча узак мөөнөттүү иш-чаралар зарыл: Суунун агымына карабастан Токтогул суу сактагычтагы суунун жеткиликтүү көлөмүн камсыз кылуу; сууну-энергетикалык ресурстарды сарамжалдуу пайдалануу; жаңы генерациялоочу кубаттуулуктарды, энергиянын кайра жаралуучу булактарын жана “жашыл энергияны”, анын ичинде чакан гидроэнергетиканын кубаттуулугун жогорулатуу.

Кыргызстандын Жашыл альянсы дал ушул жашыл энергетиканы жайылтуу максатында  иш алып барып, кызыкдар тараптарга көмөк көрсөтүп келет.

Артыкчылыктары

Бардык альтернативдик энергия булактарынын негизги артыкчылыгы – алардын экологиялык жактан тазалыгында. Башкача айтканда, мындай станцияларды иштетүүдө айлана-чөйрөгө зыяндуу заттар чыкпайт. Шамал, күн же башка альтернативдүү электр станциясындагы авариялар атомдук электр станциясындагыдай глобалдык экологиялык кырсыкка алып келбейт, болгону  материалдык жоготууларды гана пайда кылат.

Ошондой эле мындай станцияларды куруу ландшафтка зыян келтирбейт. Мисалы,  шамал электр станциялары чакан эле жерди ээлеп, ал тургай кээ бир чарбалык иштердин башка түрлөрү менен айкалыштырууга болот.

Альтернативдүү энергия булактарынын дагы бир артыкчылыгы – алар түгөнбөйт. Мындай станция кайсы жакка курулбасын чексиз мөөнөттө керектүү өлчөмдөгү электр энергиясы менен камсыз кылат.

Гидроэнергетика

Гидроэнергетика — мында электр энергиясы суудан өндүрүлөт. Бүгүнкү күндө жашыл энергиянын бул түрү көп колдонулууда. Гидроэлектрстанциясын куруу көп чыгымды талап кылганы менен өзүн тез эле актайт. Ал эми өндүрүлгөн энергиянын баасы шамал же күндөн алынган кубаттулукка салыштырмалуу бир топ төмөн.

Исландия, Канада жана Норвегия гидроэнергетиканы активдүү өндүргөн өлкө болуп саналат. 2000-жылдан бери Кытай аларды кууп келатат. Анткени кошуна мамлекеттин өкмөтү энергиянын бул түрүн Кытай үчүн эң эле пайдалуу деп эсептейт.

Кыргызстандагы гидроэнергетика

Кыргыз Республикасынын гидроэнергетикалык ресурстары 268 дарыядан, 97 ири каналдан жана 18 суу сактагычтан турат, алардын потенциалы жылына 143 миллиард кВт/саат электр энергиясын өндүрүү мүмкүнчүлүгүнө ээ. Бүгүнкү күндө потенциалдын 10%га жакыны колдонулат, б.а. Жыл сайын электр энергиясын иштеп чыгуу орточо эсеп менен 14 миллиард кВт саатты түзөт.

Чакан дарыялардын жана суулардын гидроэнергетикалык потенциалы жылына 5-8 млрд кВт саатты түзөт, анын ичинен республика 1%дан азын пайдаланат. Кыргызстандын электр энергетика системасынын өндүрүштүк базасына белгиленген кубаттуулугу 3746 МВт болгон 9 ири электр станциясы, анын ичинде белгиленген кубаттуулугу 3030 МВт болгон 7 ГЭС кирет. Мындан тышкары, жалпы кубаттуулугу 38,5 МВт болгон 9 чакан ГЭС иштеп жатат.

Шамал энергетикасы

Шамал энергетикасы – энергетиканын шамалдан алынган электр энергиясынын түрү

Бул түгөнгүс жаратылыш ресурсунун негизиндеги перспективдүү багыт. Акыркы жылдары шамал энергетикасы дүйнө жүзүндө тездик менен өнүгүп, кеңири жайылууда.

Мында айыл чарба жана өнөр жай үчүн керектелген энергия аба массаларынын кинетикалык потенциалын өзгөртүү жолу менен, атайы шамал тегирмени аркылуу алынат.

 Көбүнчө, сүрөттөлгөн агрегаттар жээк жакка орнотулат, бул аймакта эң келечектүү болуп саналат. Кызыктуусу, шамал тегирмендери иштөө үчүн дээрлик эч кандай отунду же күйүүчү майды талап кылбайт. Эсептөөлөргө ылайык, кубаттуулугу 1 МВт болгон бир генератор 20 жыл иштегенде 92 миң баррелге жакын мунай же 29 миң тоннага жакын көмүрдү үнөмдөйт.

Кыргызстандагы шамал энергетикасы

 Шамалдын ылдамдыгы төмөн болгондуктан, Кыргызстанда шамал энергиясы ишке ашпайт. Боом капчыгайында же Орто-Токойдо да шамал генераторлорун куруунун кажети жок — бул станциялар натыйжасыз болуп калат.

Шамал турбиналары айлана-чөйрөгө зыяндуубу?

Окумуштуулардын жана эксперттердин айтымында, шамал жана күн энергиясы менен иштөөчү объектилер климатка жана айлана-чөйрөгө антропогендик таасирди минималдаштырууга ири салым кошот деген пикирде. Кайра жаралуучу энергиянын объектилеринин электр энергиясы салттуу көмүр же газ менен иштеген электр станцияларын өндүрүүнү алмаштырат, ошону менен атмосферага булгоочу заттардын эмиссиясын азайтат.

 Шамал станцияларын пландоодо дайыма аймактагы канаттуулардын миграциялык жолдору изилденип, орнитологиялык байкоолор жүргүзүлөт. Канаттуулардын шамал турбиналары менен кагылышуусуна жол бербөө үчүн ар бир мунара канаттууларды үркүтүү үчүн үн чыгарган репелленттер менен жабдылган, ал эми шамал дөңгөлөктөрүнүн ар бир бычыгында кызыл тилкелер бар, бул аны пейзаждан өзгөчөлөнтөт.

Күн энергиясы

Күн энергиясы – бул күндөн келген жарык жана жылуулук радиациясы аркылуу алынган электр энергиянын бир түрү.  Адамзат күн энергиясын алуу жана айландыруу үчүн технологияларды калыптандыруу менен алектенип жатканыбызда, Жер шары аны көп өлчөмдө алып жатат.

Күндүн энергиясы планета бетине бир жарым саатта жетип, адамзаттын жылдык энергияга болгон керектөөсүн камсыз кылат. Күн жакын арада жок болуп кетпей тургандыктан, ага толугу менен өтүп, күйүүчү майларды пайдаланууну жана керектөөнү токтотууга мүмкүнчүлүгүбүз бар.

Түзүлүшүнө карай күн электр станциясы бир нече түргө бөлүнөт:

Мунарага орнотулган түрү. Бийик конструкция курулат, анын үстүнө күн нурун топтогон гелиостаттар орнотулган.

Модулдук. Алар өзүнчө параболикалык-цилиндрдик күзгү концентраторлордон турат, алардын фокусунда кабыл алгыч жайгашкан, ага май берилип, жылуулукту топтолуп, андан кийин буулануу жолу менен сууга өтөт.

 Күн көлмөлөрү. Алар дубалдары кара жылуулукту сиңирүүчү материал менен капталган кичинекей көлөмдөгү көлмөлөргө окшош. Резервуардын түбүнө атайы суйуктук куюлат, андан кийин анын концентрациясы акырындык менен төмөндөйт. Жогорку жактан таза суу куюлат. Мындан тышкары, бассейндин төмөнкү бөлүгүндө фреон, аммиак же башка аз кайноо суюктугу менен толтурулган жылуулук алмаштыргычы бар. Акыркысы буу абалына өтүп, анын кинетикалык энергиясын турбинага өткөрүп берет.

Күнүмдүк жашоодо колдонулган ар кандай күн батареясы түздөн-түз иштеген күн электр станциясына тиешелүү экендигин белгилей кетүү керек.

Кыргызстанда күн энергиясы

Кыргызстандын аймагы өзүнүн ыңгайлуу географиялык абалынан жана климаттык шартынан улам жылына орточо 4,64 млрд МВт/саат нурлануучу энергияны, же 1 чарчы/чакырым жерге 23,4 кВт/саат нурлануучу энергияны алат. Күн нурунун орточо жылдык узактыгы 2100дөн 2900 саатка чейин бардык аймак боюнча өзгөрөт. Эксперттердин пикири боюнча, күн энергиясы чоң ресурстарга жана отун-энергетика комплексинде реалдуу пайдалануу перспективасына ээ

«Бишкекжылуулукэнерго» ААКнын аймагында жалпы кубаттуулугу 0,518 МВт же 0,445 Гкал/саат болгон ар биринин кубаттуулугу 1,4 кВт саат болгон 364 жалпак күн коллекторлору орнотулган. Ошону менен бирге жаратылыш газын үнөмдөө 124,8 миң кубометрди түзөт. Жылына колдонуудагы тариф боюнча 2,2 млн сомду түзөт.

В геотермальной энергетике в качестве носителя используется вода, добываемая из горячих источников. Подобные станции считаются гораздо более выгодными в экономическом плане по сравнению с обычным ТЭС. Это объясняется тем, что для их работы нет необходимости дополнительно нагревать воду. Чаще всего геотермальные станции устанавливаются в вулканических районах, где вода нагревается до необходимой температуры на сравнительно небольших глубинах. Наиболее оптимальный вариант – это использование носителя, полученного из гейзера. Но если таковых поблизости нет, приходится прибегать к бурению.

В широких масштабах используется в США, Мексике и на Филиппинах. Доля в энергетике Филиппин -19%, Мексики – 4%, США (с учетом использования «напрямую» для отопления) – около 1%. Суммарная энергия всех ГеоТЭС США превышает 2 ГВт.

В отличие от угольных электростанций, на геотермальных электростанциях используется возобновляемый источник тепла, который имеет постоянный запас. Исследования показали, что в отрасли задействовано всего 6,5% от общего мирового потенциала, а это означает, что энергии хватит еще на многие годы вперед. Кроме того, количество парникового газа от ГеоТЭС составляет всего 5% от того, что выделяют угольные электростанции.

Геотермальная энергетика в Кыргызстане

Исследование геотермальных источников КР по температурному и режимам течений указывает на низкокачественный характер тепловых ресурсов – не более 60°С. Известны, по крайней мере, 20 геотермальных источников, энергия которых может быть использована в оздоровительных целях, также для отопления и горячего водоснабжения, главным образом в рекреационных зонах Иссык-Кульской области.

Для производства электроэнергии с приемлемыми технико-экономическими показателями температура геотермальных вод должна быть не ниже 150°С

Биоэнергия – энергия, как электрическая, так и тепловая, производится из топлива органического происхождения. Последние разделяют на два поколения. К первому из них относят продукты, получаемые в результате переработки отходов. Такой вариант считается наиболее доступном, но и самым неэффективным.

К биотопливу второго поколения относят продукты, полученные путем пиролиза, то есть быстрого превращения массы в жидкость. Последнюю гораздо легче транспортировать, а впоследствии превращать в топливо для автомобилей или электростанций. Источниками описанного сырья могут выступать водоросли, а также некоторые виды культурных растений, таких как кукуруза, сахарный тростник, рапс и прочие.

Использование биомассы для получения энергии на основе современных технологий является экологически значительно более безопасным по сравнению с энергетическим использованием традиционных органических ресурсов, таких как уголь.

Биоэнергетика в Кыргызстане

Потенциальные возможности внедрения биогазовых технологий в Кыргызстане значительно превышают нынешний уровень их использования. В результате анаэробной переработки половины годовых отходов животноводства в Кыргызстане может быть получено 130 млн. м3 биогаза.

Для обеспечения всей пашни в республике органическими удобрениями, вырабатываемыми на биогазовых установках, достаточно переработать 50 % имеющихся отходов животноводства (2,5 млн.т), при этом будет получено более 100 млн.м3 биогаза и 1,2 млн.т биологических удобрений

В последнее время в стране расширяется получение и использование биогаза и биоудобрений. Одна из первых биогазовых установок в Кыргызстане была построена в с. Петровка Чуйской области в Ассоциации «Фермер».